Мосар. Куточак раю на зямлі: фотарэпартаж

У Мосары 6 кастрычніка вернікі адзначылі 5-годдзе стварэння Алеі цвярозасці. Яе разам з прадстаўнікамі груп Ананімных алкаголікаў з Беларусі і замежжа ў 2007 годзе заклаў ксёндз Юозас Булька, цяпер ужо нябожчык. “ННВ” завіталі ў вёску, якую называюць “беларускім Версалем”, каб паглядзець, як мосарцы жывуць без свайго знакамітага ксяндза і ці дзейнічае тут дасюль “зона цвярозасці”.

У Мосар мы прыехалі ў самы звычайны дзень, напярэдадні юбілею: каб пабачыць будзённае жыццё вёскі і касцёла, без святочнага фону і прыўкрас. Пагутарылі з месцічамі. Пагулялі па “Версалі”. Падзівіліся на цудоўныя краявіды і скульптуры. Падыхалі дзівосным паветрам. Адпачылі душой. Вось толькі, на жаль, не прайшлі Крыжовым шляхам, не пабывалі на могілках, дзе стаіць 5-метровая статуя Хрыста. Не ставала часу. І не пабачылі цяперашняга мосарскага ксяндза, айца Аляксея Юркайця. Ён у той дзень быў у ад’ездзе.

Крыж замест плота, індыкі і амаль левітанаўскі пейзаж

Каб не касцёл Святой Ганны XVIII стагоддзя і дэндрапарк з музейным комплексам, створаныя Булькам, Мосар быў бы самай звычайнай вёскай. Доўгая уліца з аднатыпнымі акуратнымі дамкамі. Амаль у кожным – ці яблыневы сад, ці палісаднік з полымем вяргінь і астраў. Ці сад, і палісад разам.

Адзін дом ахоўваецца не плотам, а крыжам.

Каля аўтобуснага прыпынку – буслянка. Зараз яна без гаспадароў: паляцелі бацяны туды, дзе няма зімы. Шанцуе ім…

Закінутая сажалка з тонкімі бярозамі, з якіх вецер зрывае жоўтыя сардэчкі, – амаль левітанаўскі пейзаж.

А вось – сапраўдны дзіў для гарадскіх жыхароў. Індыкі! Напэўна, апошні раз мы бачылі іх на малюнках у дзіцячых кніжках. Фанабэрыстыя прыгажуны заўважылі чужых і адразу ж усчалі лямант. А як убачылі, што іх фатаграфуюць, крыху супакоіліся і нават сталі пазіраваць. Але зайсці за плот, каб зрабіць лепшы здымак, я ўсё ж не наважылася: было бачна, што птушкі тут жа пойдуць у атаку.

– Яны толькі мяне не чапаюць, а незнаёмых клююць, – смяецца Яніна, індычыная гаспадыня.

Жанчына пражыла ў Мосары ўсё жыццё, раней працавала настаўніцай, зараз даглядае гаспадарку. Работы ў вёсцы столькі, што толькі паспявай абарочвацца. Добра, што ёсць добры памочнік – трактар. Каля ганку Янінінай хаты расце свойскі вінаград. Жанчына запрашае нас на хатняе віно, кажа, дужа смачнае. А да гэтага іншая гаспадыня клікала пачаставацца яблыкамі. І там, і там ветліва адмаўляемся: маўляў, іншым разам, мы ж на працы. Ці будзе той “іншы раз”, вядома толькі нябёсам. Але мы ведаем: людзі ў Мосары жывуць надзвычай прыемныя.

Пенсіянерка Валянціна Чаславаўна Лачкоўская ўсміхаецца зусім па-маладому. Але прыкметна засмучаецца, калі кажа пра тое, што ў Мосары амаль не засталося моладзі: “Хто памёр, у тым ліку і ад гарэлкі, хоць былы ксёндз і ваяваў з пітушчымі. А хто падаўся ў свет за лепшым жыццём. Тут жа няма дзе працаваць, вось маладыя і з’язджаюць”.

“Зона”. Цвярозасці

Сваю вёску самі мосарцы называюць “зона”. Скарочана ад “зона цвярозасці”. У мясцовай краме ўжо чатыры гады не прадаюць спіртныя напоі. Гэтага ад уладаў дабіўся Юозас Булька, вядомы сваёй барацьбой з “зялёным зміем”. Ён звёў у вёсцы самагонныя апараты, пітушчых не пускаў у касцёл, не вянчаў, а пры касцёле стварыў антыалкагольны музей. Тут можна было ўбачыць лісты з подпісамі людзей, якія пакляліся больш не піць. Ксёндз даваў майстар-класы міліцыянтам – як змагацца з п’янствам. Адным словам, усімі спосабамі хацеў перамагчы шматгаловага “змія”.

Толькі тут справа гіблая: толькі адсячэш адну галаву, як вырастае другая… Мосарцы і не хаваюць, што піць не кінулі. У мясцовай краме, дзе сапраўды дзейнічае “сухі закон”, мясцовы люд нам распавёў наступнае: “Пры Бульку п’яніцы яшчэ неяк хаваліся, баяліся яго, бо старога ксяндза, канешне, усе паважалі. Ён мог угаварыць не піць. Быў добры псіхолаг, умеў да кожнага знайсці свой падыход. Але прайшло ўжо два гады, як Булька памёр, і цяперака ў нас тут пі, хоць заліся. Свіння гразі заўсёды знойдзе, так і п’яніца гарэлкі. Каму трэба, едзе ў суседнія вёскі, найчасцей – у Луцк-Масарскі. У тамтэйшай краме і купляе”.

Людзі прызнаюцца, што ў вёсцы зноў пачалі “гнаць”. На жаль, музейнымі экспанатамі самагонныя апараты пабылі нядоўга. І хоць былыя традыцыі ўжо не вярнуць, новы ксёндз, 29-гадовы айцец Аляксей, спрабуе працягваць справу Булькі. Ён моліцца аб цвярозасці не толькі Мосара, але ўсяго беларускага народа. Дарэчы, пра маладога настаяцеля людзі адгукаюцца таксама паважна: “Ён у нас вельмі адукаваны, кнігі піша. І дужа прыгожа моліцца”.

Да Луцка-Масарскага – тры кіламетры. Прама пры дарозе – невялічкая крамка, якая працуе ўсяго чатыры гадзіны – з 10.00 да 14.00. Прадавачка Аліна Мурзіч разбірае ў падсобцы дровы: жанчына тут і за гандлярку, і за качагара, і за прыбіральшчыцу.

Асартымент на паліцах вясковай крамы досыць бедны, але спіртное – на выбар. Белазуба ўсміхаецца з плаката Люся Лушчык. Але, мяркуючы па тым, што цесны крамны калідорчык амаль да столі застаўлены скрынямі з пустой гарэлачнай тарай, большасць пакупнікоў прыходзіць сюды не за квасам.

Аліну Мікалаеўну стала па-чалавечы шкада. Уявіце, чалавек працуе тут 23 гады. І 23 гады бачыць адно і тое ж: усё тыя ж зялёныя сцены крамкі (яны ніколі не фарбаваліся ў іншы колер), усё тыя ж скрыні з тарай, усё тыя ж дровы з печкай, усё тыя ж гаспадарчае мыла і вядро на адной з паліц, і ўсё тыя ж самыя твары пакупнікоў…

Плата за ўваход у храм прыгажосці

Раней на тэрыторыю мосарскай святыні мог трапіць нават турыст, у якога ні было ніводнай капейкі ў кішэні. А з некаторага часу ўваход у дэндрапарк стаў платным. Праз дарогу ад касцёльнай тэрыторыі – каса з надпісам па-руску “Культурно-дендрологический комплекс д.Мосар. Филиал ГУ культуры «Глубокский историко-этнографический музей».

На доміку, які нагадвае казачную хатку на курыных ножках, – прайс-ліст. Наведвальнікаў ён дзеліць на дзве катэгорыі: школьнікаў-студэнтаў і дарослых. Так, для першых наведванне дэндрапарку каштуе 1500 рублёў, для другіх – 3000 рублёў.

Нядорага. Але многія здзіўляюцца: дзяржава пачала ўжо браць грошы нават за наведванне святой зямлі. Гэта яшчэ больш дзіўна на тле таго, што калі нябожчык ксёндз Юозас Булька рабіў з занядбанага Мосара “Версаль”, улады былі ўбаку.

Марыя Ткачонак, супрацоўніца культурна-дэндралагічнага комплекса, кажа, што частку касцёльнай тэрыторыі, у прыватнасці, тую, дзе знаходзіцца Алея цвярозасці, пад “дах” дзяржавы аддаў сам Булька: “Ён як прадчуваў сваю смерць і перадаў дэндрапарк дзяржаве – каб захаваць тое, што зрабіў. І вось зараз тэрыторыю ў 16 гектараў даглядае Глыбоцкі гісторыка-этнаграфічны музей. Праўда, у нас мала супрацоўнікаў, усяго 6 чалавек: экскурсавод, тры рабочых і начальнік комплекса”.

Месцічы прызнаюцца, што новыя парадкі не дужа даспадобы турыстам. Ды і малады ксёндз, кажуць, з-за платнага ўваходу “завёўся” з уладамі.

Мосарскі рай

Пагалоска пра Мосар і яго адметнасці ідзе так далёка і шырока, што “народная тропа”, напэўна, сюды не зарасце ніколі. Тут прымаюць усіх: і аматара здаровага ладу жыцця, і апошняга п’яніцу, і каталіка, і праваслаўнага, і шчасліўчыка лёсу, і таго, хто аступіўся… Сын Божы аднолькава церпіць за ўсіх. І Ягоная Маці аднолькава чуе малітвы ўсіх…

У Мосары трэба проста забыць пра ўсё, маўчаць ды напітвацца вось гэтым дзівосным хараством, якое тут на кожным кроку. Не, нават на паўкроку. Калі бывае рай на зямлі, то вось ён, перед вамі…

Невядома, якія кветкі растуць у раі, а ў Мосары цвітуць гарлачыкі і познацвет восеньскі. Па-руску апошняя кветка называецца «безвременник», а ў народзе як толькі яе не клічуць: лугавы шафран, чортаў хлеб, атрутны крокус, сабачая цыбуля, сын-без-бацькі. І, гледзячы на гэты безабаронны красавіцка-кастрычніцкі цуд прыроды, падумалася: дык жа і душа чалавечая без Бога – што чортаў хлеб, знаходка для цёмных сіл… А з Богам – заўсёды чыстая, як кветка.

Меткі: , , , , ,

Чытайце яшчэ