Народныя навіны ВіцебскаНародные новости Витебска

Святлана Баранкоўская распавяла карэспандэнту “ННВ” пра прыроду нацыянальнай культуры, беларускі патрыятызм, а таксама сваю мастацкую і грамадскую дзейнасць.

У мастацтве Святланы Баранкоўскай праз сучасныя выяўленчыя і тэхнічныя магчымасці паказаны гэты бездакорны традыцыяналісцкі погляд на рэчаіснасць. Як мы ўжо адзначалі ў артыкуле аб адкрыцці выставы мастачкі “Rad№0” (Радно), яе традыцыяналізм злучаецца з гуманізмам. Але гэта не той ліберальны гуманізм, які ставіць чалавека ў цэнтр светабудовы, гэта менавіта традыцыйная «чалавечнасць», па ўсёй відавочнасці, найбольш дасканала выяўленая ў кітайскім паняцці “жэнь”. Мастацкі свет Святланы Баранкоўскай напоўнены любоўю да роднага краю, яго сімвалаў і паданняў, а таксама да людзей, якія з’яўляюцца адзіным цэлым з прасторай нацыянальнага космасу. У інтэрв’ю з ёй мы гаварылі пра выражэнні свету традыцыі ў яе мастацтве і актуальных пытаннях ўспрымання прасторы нацыянальнай культуры.

– Як Вы прыйшлі да заняткаў аўтарскім ручным ткацтвам, якія магчымасці яно раскрывае, што не маюць розныя віды выяўленчага мастацтва?

— Гэта для мяне не “яшчэ” ткацтва, а “па-першае” ткацтва. Усе акварэлі, усе алеі, ідуць толькі дзеля таго, каб набыць нейкія ўражанні, злавіць тэхніку, злавіць колер, набыць тэмы, каб пасля сесць за раму і зрабіць габелен. А чаму габелен?.. Калі я пачала вучыцца ў Віцебскім тэхналагічным універсітэте на кафедры дызайна, я ўжо дакладна ведала, што буду займацца ткацтвам. Нават адным часам хацела пісаць дысертацыю пасля таго, як зрабіла дыплом на тэму “Арнаменты для покрываў па матывам сармацкіх паясоў”.

Сармацкія паясы ведаюць ва ўсім свеце, іх ткалі дзе заўгодна: і ў каралеўскіх мануфактурах, і на шляхецкіх, і на магнацкіх, і нават на аднадвор’е, дзе цёткі проста сядзелі і ледзь не на каленках ткалі гэтыя паясы. Яны былі самыя розныя, але ж з’яўляліся такімі дзіўнымі… Прыгадаем сармацкі партрэт, яго шматслоенасць, прапісаны твар, можа і падобны, але і неяк дзіўна яшчэ стылізаваны, рукі, як ў ікон, а прастора і ўвогуле невядома якая, ці то барочная, ці яна няўмела намаляваная, ці намаляваная, як ікона. І вось тэатральнаць гэтых партрэтаў і сакральная пастановачнасць іх тэматыкі не проста ўразіла, але ж і зацягнула мяне яшчэ ў Беларушчыну.

– Тады з чаго пачалася Ваша інтэграцыя ў нацыянальную культуру, ці гэта ўсё ж такі было з нараджэння?

— Не, з нараджэння мяне мама вучыла без акцэнту размаўляць расейскай мовай. І калі я ўпершыню пачула сваё інтэрв’ю на расейскай мове, я проста была ў жаху ад маіх “ж”, “ш”, нібыта я жыла са змеямі, а зараз выйшла і размаўляю з людзямі. Лепей па-беларуску нармальна размаўляць, чым з акцэнтам на расейскай, таму я адразу перайшла на вось гэтыя афіцыйныя стасункі толькі на беларускай мове. Плюс тое, што і мае настаўнікі займаліся і займаюцца беларускай культурай. Што б яны не рабілі, яны робяць беларускае мастацтва. У французаў, у кітайцаў, я магу “здуць” тэхніку, тэхналогію, я магу паглядзець, пад якім углом яны бачаць нейкую праблему, але ж саму праблематыку, саму тэму, я магу выцягнуць толькі з таго, што жыве ўва мне. А ва мне жыве Беларусь. Таму што я пасярэднік паміж беларускай Зямлёй і беларускім Небам.

А напачатку, пакуль я не знайшла, гэта былі не проста пошукі, гэта быў жах, таму што Віцебск на той савецкі час па-сутнасці быў яшчэ “Расеяй”. Мы былі “вялікая супольнасць савецкі народ”. Але ж мне ніяк не хацелася быць “савецкім народам”, ён не так ўсё бачыць. Значыць, я прыстасаваная быць для гэтай зямлі, а раз так, я ўжо не “супольнасць”, я адзінка, у мяне ёсць род.

– Што такое для Вас беларускасць, і што азначае быць патрыётам сваёй краіны?

— Пошукі “хто я”, “адкуль мой род”, і прывялі мяне да беларускасці. Мне абавязкова патрэбныя нашы пагоркі, я вырасла ў соснах, і мне патрэбныя сосны, я ледзь не кожны дзень хадзіла вакол возера, і мне патрэбныя азёры, жыць я хачу на рацэ, каб вада цякла. Я хачу каб у мяне было, як казаў Уладзімір Караткевіч, “як у Раі”, каб было і сонца ўлетку, і снег узімку, каб сумна не было, і каб птушкі спявалі, каб ўсё гэтае багацце мела месца быць.

Я, дарэчы, вельмі люблю Уладзіміра Караткевіча, чытаю і перачытваю яго запойна. І мне вельмі падабаецца Франц Сіўко, які ў свой час “падсадзіў” мяне на Караткевіча, падсунуўшы мне “Ладдзю Роспачы”, і я чытала ўголас гэтую “Ладдзю Роспачы”, мы з сям’ёй плакалі і рагаталі ўсю ноч. Пасля гэтага ў нас сфармавалася традыцыя, калі нешта з’яўляецца значнае ў беларускай літаратуры, мы ўсе разам чытаем ўголас гэты твор… Таго ж Паўла Севярынца, таму што ў яго проста дзіўныя выхады на тое, што мы, здаецца, ўсе ведаем, але нікак не маглі абагульніць: а хто ж мы такія? Вялічэзныя, аказваецца. І гэта вельмі прыемна…

Я вельмі люблю вось гэты каларыт, гэты клімат, я вельмі люблю гэтых людзей, яны гавораць на рознай беларускай мове, яны адчуваюць па-рознаму Беларусь, некаторыя ўвогуле яе не адчуваюць. І яшчэ я ведаю, нават, як жанчына: калі мы не палюбім самі сабе, нас не палюбіць ніхто. І як толькі я прыйду, гляну ў люстру і скажу, што ўсе людзі як людзі, а я такая прыгожая, такая разумная, я стану прыгожай і разумнай. Таму, калі я ўсім людзям, нават на лужыну брудную гледзячы, буду казаць, што, гляньце, як гэта прыгожа, як гэта файна, і як проста на сусветным узроўні ззяе сонца ў гэтай лужыне, я ведаю, што на дзесяты раз мне павераць і масквічы, і варшавяне, і нью-йоркцы. Яны ўсе будуць прыязджаць і глядзець на гэтую лужыну. А для таго трэба, каб спачатку сказала гэта я, потым за мной нехта паўтарыў, потым гэта стане дзяржаўнай традыцыяй, а потым да нас папрэ турыст…

І я ведаю ўсе гэтыя шляхі, калі Беларусь была гаротная, калі ў Беларусь ішлі захопнікі з Усходу, з Захаду, з Поўдня, з Поўначы, усе нас рабавалі, усе нас выганялі ў рабства, але потым нейкім чынам, разпоўжшыся па балотах і па лясах, мы зноў паразмнажаліся, мы зноў пабудавалі гарады, і зноў праз нас лезла нейкая навала. І ў нас былі героі, і гэта гераічная гісторыя ў нас таксама была. У мяне няма гаротнай Беларусі, таму што мы ведаем сваіх герояў, і нават калі сканчаліся героі, заставаліся гераіні. Калі не было мужчын, зброю брала жанчына, і немаўлятка было ў яе ў адной руцэ, меч ў другой, а яна яму ў гэты час распавядала казкі і быліны пра тое, як жылі ягоныя продкі. І гэтае немаўлятка вырастаючы, нават калі яно згубіла сваіх бацькоў, з дзяцінства ў яго заставалася недзе ў падкорке, што тата яго былінны, і сам ён ніколі не быў рабом Божым, ён быў унукам Божым. А калі ты ўнук Божы, ты адчуваеш сябе інакш, і да свету інакш адносішся, і стасункі з светам зусім іншыя.

– Мужское і жаночае ў мастацтве ... Многія адзначаюць, што Ваша творчасць мае падкрэслена жаночы характар, і я б сказаў, што яно працята хвалямі Сусветнай Жаноцкасці. У чым адрозненне, на Ваш погляд, мужчынскага і жаночага ў мастацтве?

— Я магу сказаць па-першае, што мужчыне ў мастацтве заўжды прасцей, таму што ў мужчыны ёсць Муза, якая яму гатуе боршч. Звычайна гэта так… Жанчын ў мастацтве заўжды было меней, таму што ёй прыходзілася расстаўляць прыярытэты. Як толькі з’яўляецца дзіця, як толькі з’яўляецца муж, якога трэба карміць і “насіць на руках”, яна аддае сябе дзецям і сям’і. Яна аддае сваё мастацтва ў ахвяру сям’і. Але ж у мяне склаліся так стасункі, што я мела ўжо сям’ю, калі я гэтым занялася. І ўжо мае дзеткі проста не бачылі іншага жыцця, думалі, што гэта нармальна.

Былі яшчэ скаладанасці якія?.. Мне здавалася, што жаночае мастацтва заўжды асацыявалася з вышыванкамі, кветачкамі, усёй той гламурнасцю, ад якой мне хацелася адысці, дыстанцавацца. Таму, што для мяне жанчына, і, асабліва, беларуская жанчына – гэта не “упрыгожыць”, не “адгламурыць”, а паказаць прыгажосць вакол нас, стаць самой гэтай прыгажосцю, якая навокал… І навучыць дзяцей і ўсіх, хто вакол цябе, адчуваць сябе ў гармоніі з гэтым сусветам. А калі ты ў гармоніі, то ў цябе і вочы больш раскрываюцца, і валасы неяк самі ўкладаюцца, і ты становішся натуральнай і прыгожай. Таму што не бывае непрыгожых людзей, не бывае непрыгожай прыроды, а бывае, што мы непрыгожа яе бачым, ці забруджваем.

І вось гэтая жаноцкасць, яна навокал. Я заўжды ведала, што мужчына па прыродзе – захопнік. І таксама ў мастацтве ён “захоплівае” сюжэт, ён “захоплівае” тэму, ён яе, выбачайце, “апладняе”, і ён “робіць” з яе мастацтва. Я не “раблю”, я ствараю эмоцыю, а ўжо гэта эмоцыя мной “робіць” мастацтва.

– У Вашых творах не толькі мірная прырода ці маленне, але ёсць яшчэ гістарычны пласт, у тым ліку і ваяры з мячамі. Якія суадносіны, на Ваш погляд, паміж ваяўнічым і пацыфісцкым ў беларускай гісторыі, і ці ёсць у ёй наогул якая-небудзь логіка развіцця?

— Я вельмі люблю нашых “дзядзькаў” і нашых “цётак” беларускіх, як яны ставіліся да жыцця. Так і павялося, што мяне павінен абараніць мужчына. І рабіць ягоную выяву я магу толькі тады, калі я закаханая ў гэтага мужчыну як воя. Ён захапіў мяне, я ў захапленні ад яго. Але ж ёсць яшчэ і іншая справа: зброя гэта не тое, што забівае. Зброя для мяне гэта тое, што абараняе. І меч у Ярылы – гэта прамень Сонца. Гэта тое, у чым адбіваецца яго прамень, і проста азарае ўсё навокал, гэта чысціня… У мяне на яго мячы няма кропляў крыві.

І плюс яшчэ такі момант: раптам, калі зброя з’яўляецца на жаночых выявах, то гэтая зброя яшчэ з-за таго, што я кажу: мне ўсё роўна, хто прыйдзе ў маю хату. Калі я яго не звала, то “тапор пад лаўкай” у мяне заўжды ляжыць. І вось гэта ёсць беларуская жанчына і яе стаўленне да зброі.

– Нашы землякі і Вашы калегі адзначаюць Вашу актыўную дзейнасць на пасадзе старшыні Віцебскай абласной арганізацыі Беларускага саюза мастакоў. Што дасягнута за перыяд Вашага ўступлення на гэтую пасаду і што плануецца дасягнуць?

— Калі да мяне з’явілася гэтая прапанова, то было не тое, что дзіўна, а было з разраду “а давайце, мы зараз пра казкі паразмаўляем”… І калі ўсё адбылося, для мяне гэта было і шокам, і вельмі вялікай адказнасцю. Але я ведала, што калі ў часы, дзе няма грошай, ёсць праблемы з майстэрнямі, калі пакупнік дайшоў да таго, што лепей купіць кавалачак хлебушка ці каўбаскі, а зараз яшчэ папесціцца і ікрой, чым купіць карціну мастака, прыйдзецца вельмі складана. Хаця ў мастакоў не было ўвогуле часоў лёгкіх, але тыя складанасці, якія дасталіся мне, яны і зрабілі выклік. Справа ў тым, што для мяне любы саюз, а Саюз мастакоў увогуле, гэта тое, што ў Сярэднявеччы называлі “брацтвам”.

Мы дзеля таго і збіраемся, каб разам шукаць нейкія тыя кавалкі прыгажосці, раскіданыя па сусвеце і паказваць іх людзям, і дапамагаць адно аднаму лавіць інфармацыю, дзяліцца гэтай інфармацыяй, хваліць адзін другога, дарэчы нават ругаць адзін аднаго. Але ж мне вельмі хочацца, каб крытыка была канструктыўнай, і мы пры жыцці казалі адно аднаму добрыя словы. Таму што мастак – гэта вельмі ранімая натура. Як казаў Анатоль Ізаітка: “Пакуль ты не адчуеш, што з цябе знятая скура, ты не станеш мастаком”. Таму што ты павінны як той Дажбог пераўтварыцца ў вала, з якога знялі скуру, каб адчуць усю боль чалавецтва.

І вось гэтыя людзі, з вельмі ранімым ўспрыманнем, мне хачацца, каб іх любілі… Я шчыра кажу: я вельмі люблю іх усіх, таму што яны паклалі сябе на алтар вось гэтай не заўжды ўдзячнай працы, і яны нягледзячы на тое, што кагосці не купляюць дзесяцігоддзямі, нехта ўсю пенсію аддае, каб хадзіць кожны дзень у майстэрню. Дарэчы, ніхто яго не правярае, ён плаціць грошы за тое, каб хадзіць ў майстэрню і рабіць мастацтва. Яго, мабыць, прызнаюць праз сто гадоў, ён зараз хоча есці, і я зараз хачу сказаць: “Я люблю цябе, я не магу цябе нічога даць, у мяне самой няма, але ж я цябе люблю, ты не дарма гэта робіш…”

Мы прымаем у Беларускі саюз мастакоў новых членаў, але ж гэта звычайная традыцыя, бо заўжды людзі старыя сыходзяць, і прыходзіць новае пакаленне. Але зараз у нас з’явілася праблема ў выглядзе дызайну, не таго вялікага дызайну, які вынайшаў на нашай зямлі Казімір Малевіч. Таму што менавіта дзякуючы яму знайшоўся такі напрамак у мастацтве. І Малевіч – гэта мастацтва дызайну, а тое, што сёння ў нас называюць дызайнам, гэта калі ў “Фаташопе” склалі тры карцінкі, павеслі банэрам, на які страшэнна глядзець, але за яго плацяць грошы… І людзі ідуць туды, яны нават не ведаюць, што гэта непрыгожа, таму што гэтаму іх ніхто не вучыў. Зараз дызайнерам называецца ўсякі, хто ведае дзве аперацыі ў двух праграмах.

І таму мне хочацца самую таленавітую моладзь, тых, хто злавіў вось гэты “кайф” ад Прыгажосці і ад яе стварэння, мне вельмі хочацца заманіць да сябе. Таму што побач с ужо сталымі дзядзькамі яны паабатруцца, яны зойдуць у майстэрню, яны пабачаць, як гэта робіцца, як можна працаваць кожны дзень, калі цябе ніхто не кантралюе. Яны ўбачаць, што з’яўляюцца не аднымі такімі, і што ёсць сэнс гэтым займацца, нават калі гэтага сэнсу няма на бліжэйныя пяцьдзесят год.

– Што думаеце тварыць ў далейшым?

— Новыя планы – яны ў назве выставы. Таму што апошні сэнс назвы – гэта “Рад нумар Зэро” (“Rad№0”). Мой любы габелен пачынаецца з першага радку. Гэта той радок, які пакуль яшчэ “зэро”, які яшчэ не пракладзены, аб якім я яшчэ думаю. Я пакуль не ведаю, ці буду рабіць срэбра з газэтаў, ці мантыі з цукерачных паперак, ці я буду з нітачак рабіць бярозавыя рошчы, ці я буду з асновы рабіць лён… І гэта пры тым, што я абмяжоўваю ўсё жыццё сябе ў простым тканым палатне. Усё, што я магу зрабіць, я магу завязаць у вузельчык, каб нітачка боўталася наверх. Усё... Усё астатняе – гэта простае перапляценне… палатнянае простае перапляценне… Але ўсе яго магчымасці я сама яшчэ не ведаю, таму “Рад нумар Зэро”…